Για να προσδιορίσουμε τη, θέση των γυναικών στους τομείς του STEAM, ας ξεκινήσουμε με τα τα λόγια της Nancy Grace Roman, της “μητέρας” του τηλεσκοπίου Hubble, τα οποία είναι ενδεικτικά του φυλετικού χάσματος που επικρατεί στον κόσμο της Επιστήμης και της Τεχνολογίας: “I still remember asking my high school guidance teacher to take a second year of algebra instead of a fifth year of Latin. She looked down her nose at me and sneered, ‘What lady would take mathematics instead of Latin?’”

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει συντελεστεί μεγάλη πρόοδος προς την φυλετική ισότητα και παρατηρείται ένα ολοένα και αυξανόμενο ενδιαφέρον τόσο ανδρών όσο και γυναικών προς τις σπουδές STEAM (Science – Technology – Engineering – Arts – Mathematics / Επιστήμη – Τεχνολογία – Μηχανική – Τέχνες – Μαθηματικά). Παρά τις αλλαγές αυτές, η υποεκπροσώπηση των γυναικών στον τομέα επιμένει. Σύμφωνα με στατιστικές που έχουν δημοσιευθεί από το MIT, το φυλετικό κενό στο STEAM παραμένει αρκετά υψηλό, με λιγότερο από το 1/3 του εργατικού δυναμικού που απασχολείται στον τομέα να είναι γυναίκες. Θα περίμενε κανείς πιο ενθαρρυντικά αποτελέσματα κοιτώντας σε αναπτυγμένες περιοχές όπως οι Η.Π.Α., η Ευρώπη, η Ιαπωνία και η Ινδία, αλλά δυστυχώς τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά, με το ποσοστό εκπροσώπησης των γυναικών στον τομέα του STEAM να διαμορφώνεται στο 24%, 17%, 16% και 14% αντίστοιχα σε κάθε περιοχή. Αυτή η έντονη ανισότητα που παρατηρείται είναι ανησυχητική, καθώς έχει σαν αποτέλεσμα την έλλειψη ποικιλομορφίας και συμπερίληψης, περιορίζοντας έτσι το δυναμικό των βιομηχανιών της τεχνολογίας και των επιστημών. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της ανισότητας είναι ζωτικής σημασίας καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει ποικίλους κινδύνους, όπως οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, γεωπολιτικούς, κοινωνικούς και τεχνολογικούς. Η μείωση του χάσματος μεταξύ των φύλων δεν θα ενισχύσει μόνο τη βιώσιμη ανάπτυξη και την καινοτομία μέσω της τεχνολογίας, αλλά θεωρείται επίσης αναγκαία από οικονομική άποψη.

Τι οδηγεί σε αυτό το χάσμα?
Οι παράγοντες που ενισχύουν αυτή την ανισότητα είναι εδραιωμένοι και βαθιά ριζωμένοι στην πραγματικότητα και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τις στερεοτυπικές αντιλήψεις ότι οι φυσικές επιστήμες είναι μία έμφυτη κλίση μόνο των ανδρών, αποθαρρύνοντας έτσι από μικρή ηλικία τα κορίτσια καθώς και προκαταλήψεις που σχετίζονται με την πρόσληψη, την εξέλιξη και την χρηματοδότηση των γυναικών σε αυτές τις θέσεις . Αυτό έχει σαν συνέπεια την έλλειψη role models στα οποία οι γυναίκες θα μπορούσαν να βρουν την κατάλληλη έμπνευση αλλά και μέντορες. Η ανισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής οδηγεί γυναίκες στο να μην επιλέγουν ή να εγκαταλείπουν απαιτητικές θέσεις ώστε να αφοσιωθούν στις οικογενειακές τους υποχρεώσεις.

Πώς όμως μπορεί να ανατραπεί αυτή η πραγματικότητα?
Υπάρχουν πολλές αλλαγές που μπορούν να εφαρμοστούν τόσο σε θεσμικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο νοοτροπίας. Ήδη υπάρχει πλήθος εκπαιδευτικών προγραμμάτων στόχος των οποίων είναι η γνωριμία των κοριτσιών με τον τομέα του STEAM και η ενθάρρυνση τους να αναζητήσουν τα πιθανά ενδιαφέροντα τους. Οι εταιρίες και οι θεσμοί θα πρέπει να προωθούν μία κουλτούρα ενσωμάτωσης και διόρθωσης των προκαταλήψεων, παρέχοντας τόσο τα κατάλληλα κίνητρα ώστε οι γυναίκες να μην απωθούνται από το εργασιακό περιβάλλον για οικογενειακούς λόγους αλλά και να τους δίνονται ίσες ευκαιρίες εξέλιξης και ανάπτυξης. Βασικό επίσης είναι η γεφύρωση του οικονομικού χάσματος που παρατηρείται μεταξύ ανδρών και γυναικών, χάσμα που σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης ισοδυναμεί με 12.7%. Με άλλα λόγια, οι γυναίκες εργαζόμενοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση κερδίζουν 87.3€ για κάθε 100€ που κερδίζει ένας άντρας στην ίδια θέση. Αυτά τα αποτελέσματα είναι ακόμα πιο απογοητευτικά σε χώρες όπως η Εσθονία, η Αυστρία και η Ελβετία, που το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 18%. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το Λουξεμβούργο, όπου οι γυναίκες κερδίζουν 0.7% περισσότερο από τους άντρες.

Ποιά είναι τα οφέλη που θα μπορούσε να απολαμβάνει μία κοινωνία που θα αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτό το πρόβλημα?
Η πολυμορφία και οι διαφορετικοί τρόποι σκέψης μπορούν να οδηγήσουν σε πιο καινοτόμες λύσεις για τις διάφορες κοινωνικές προκλήσεις. Από οικονομικής άποψης, η εξάλειψη των φυλετικών φραγμών θα εμπλουτίσει το εργατικό δυναμικό οδηγώντας στην αντιμετώπιση του ελλείμματος δεξιοτήτων και την βελτιωμένη κάλυψη των θέσεων εργασίας. Αυτό σημαίνει πιο ευρεία εκπροσώπηση και του καταναλωτικού κοινού στην ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών ικανοποιώντας καλύτερα τις ανάγκες όλων των καταναλωτών. Οδηγούμαστε όμως και σε μία γενικότερη κοινωνική πρόοδο που θα δημιουργήσει μια πιο δίκαιη και ισότιμη κοινωνία. Πρόκειται για ένα πολύπλοκο ζήτημα που απαιτεί μια πολυπρόσωπη προσέγγιση – από το να εμβαθύνουμε την αυτοπεποίθηση των κοριτσιών στο πλαίσιο της οικογένειας έως το να δημιουργούμε κίνητρα για τις γυναίκες να εισέλθουν και να παραμείνουν στους τομείς του STEAM. Έχουμε τη συλλογική ευκαιρία να αναδείξουμε την ανθρώπινη προσπάθεια ενθαρρύνοντας τις γυναίκες με την ελευθερία επιλογής σε εκπαιδευτικές και επαγγελματικές πορείες. Τελικά, μέσω μιας πιο συμπεριληπτικής οικονομίας, μπορούμε να ξεκλειδώσουμε το πλήρες δυναμικό των βιομηχανιών που σχετίζονται με το STEAM να αντιμετωπίσουμε τις πιο επείγουσες παγκόσμιες προκλήσεις.

Προβλέψεις για τα οφέλη μιας πιο φυλετικά ισότιμης Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μια πιο φυλετικά ισότιμη Ε.Ε. θα είχε ισχυρές, θετικές επιδράσεις στο κατα κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ), υψηλότερα επίπεδα απασχόλησης και παραγωγικότητας και θα μπορούσε να ανταποκριθεί σε προκλήσεις που σχετίζονται με τη γήρανση του πληθυσμού. Υπολογίζεται ότι ως το 2050, η βελτίωση της φυλετικής ισότητας θα οδηγούσε σε αύξηση του κατα κεφαλήν Α.Ε.Π. της Ε.Ε. κατά 6,1 έως 9,6%, που ανέρχεται σε 1,95€ έως 3,15€ τρισεκατομμύρια. Συγκρίνοντας το με αλλαγές στις πολιτικές αγοράς εργασίας και εκπαίδευσης, οι πολιτικές φυλετικής ισότητας έχουν ισχυρότερη επίδραση στο Α.Ε.Π. Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι βελτιώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία στα κράτη μέλη της Ε.Ε. θα οδηγούσαν σε αύξηση του Α.Ε.Π. της Ε.Ε. κατά 2,2% έως το 2050. Τα οικονομικά οφέλη εντοπίζονται επίσης στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας οι οποίες υπολογίζονται σε επιπλέον 10,5 εκατομμύρια θέσεις το 2050, οι οποίες θα επωφελήσουν τόσο γυναίκες όσο και άνδρες. Περίπου το 70% αυτών των θέσεων εργασίας θα καλυφθούν από γυναίκες, ωστόσο τα ποσοστά απασχόλησης γυναικών και ανδρών θα εξισορροπηθούν στο μακροπρόθεσμο, φτάνοντας ένα ποσοστό απασχόλησης 80% μέχρι το 2050. Οι νέες θέσεις εργασίας που καταλαμβάνονται από γυναίκες είναι ιδιαίτερα σημαντικές καθώς μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση της φτώχειας, μία από τις κύριες προτεραιότητες της στρατηγικής της Ε.Ε. Οι γυναίκες επηρεάζονται γενικά από τη φτώχεια πιο συχνά από τους άνδρες λόγω χαμηλότερων προοπτικών απασχόλησης και αμοιβών. Επομένως, η απασχόληση μειώνει τον κίνδυνο φτώχειας για τις γυναίκες. Συνολικά, η βελτίωση της φυλετικής ισότητας θα μπορούσε να ενισχύσει την μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της Ε.Ε. Τα Κράτη Μέλη της Ε.Ε. έχουν ταξινομηθεί σε ομάδες ανάλογα με το τρέχον επίπεδο φυλετικής ισότητας. Σε αυτά με τα χαμηλότερα επίπεδα περιλαμβάνονται χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Πολωνία, το Βέλγιο και η Τσεχία ενώ σε αυτές με τα υψηλότερα, η Σουηδία, η Αυστρία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Δανία, η Ολλανδία και η Φινλανδία.

Φυλετική ισότητα στον τομέα του STEAM στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Συγκεκριμένα στον τομέα του STEAM, η μείωση των φυλετικών φραγμών θα συμβάλει σε αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ε.Ε. κατά 2,2 έως 3,0% το 2050. Σε νομισματικούς όρους, πρόκειται για μία αύξηση κατά 610€ – 820€ δισεκατομμύρια το 2050. Όσον αφορά την επαγγελματική απασχόληση στην Ε.Ε., προβλέπεται μία αύξηση κατά 850.000 έως 1.200.000 θέσεις εργασίας μέχρι το 2050. Αυτές οι θέσεις εργασίας προβλέπονται κυρίως στο μακροπρόθεσμο μέλλον, καθώς τα ποσοστά απασχόλησης θα αυξηθούν μόνο μετά την ολοκλήρωση των σπουδών των περισσότερων γυναικών. Οι νέες θέσεις εργασίας πιθανότατα θα είναι υψηλά παραγωγικές, διότι οι γυναίκες που αποφοιτούν από τους τομείς STEAM συχνά προχωρούν σε θέσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας σε κλάδους όπως η πληροφορική και η επικοινωνία ή οι χρηματοοικονομικές και επιχειρηματικές υπηρεσίες. Η υψηλότερη παραγωγικότητα των θέσεων εργασίας στο STEAM πιθανόν να οδηγήσει σε υψηλότερους μισθούς. Εντυπωσιακό είναι ότι η μελέτη δείχνει το κλείσιμο του χάσματος των μισθών μεταξύ ανδρών και γυναικών έως το 2050, το οποίο θα έχει θετική επίδραση στην οικονομική ανάπτυξη στην Ε.Ε. Το κλείσιμο των μισθολογικών χασμάτων έχει και άλλες θετικές επιπτώσεις. Η αύξηση των μισθών των γυναικών πιθανόν να μειώσει τα ποσοστά φτώχειας μεταξύ των γυναικών και να μειώσει το χάσμα φύλου στις συντάξεις των ηλικιωμένων. Μια μείωση του μισθολογικού χάσματος μπορεί επίσης να αυξήσει την αυτοπεποίθηση των γυναικών και να τους επιτρέψει να αποκτήσουν περισσότερη ευθύνη στην εργασία και να προοδεύσουν σε θέσεις ηγεσίας. Από τη μία πλευρά, οι υψηλοί μισθοί ενθαρρύνουν περισσότερες γυναίκες να εισέλθουν στην αγορά εργασίας, οδηγώντας σε αύξηση της παραγωγικής ικανότητας της οικονομίας και, συνεπώς, σε αυξημένη απασχόληση. Από την άλλη πλευρά, τα υψηλότερα εργατικά κόστη οδηγούν τις εταιρείες να μειώσουν τη ζήτησή τους για εργασία, με αποτέλεσμα να προσφέρονται λιγότερες θέσεις εργασίας. Οι βελτιωμένες μέτρησεις ισότητας των φύλων μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση δημογραφικών προκλήσεων για την Ε.Ε., όπως η γήρανση του πληθυσμού. Προηγούμενη έρευνα υποδηλώνει ότι η ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση, η συμμετοχή στην αγορά εργασίας και μια πιο ισορροπημένη κατανομή της μη αμειβόμενης εργασίας μεταξύ γυναικών και ανδρών συνδέεται με υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας, τα οποία θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερο πληθυσμό και αύξηση της μακροπρόθεσμης προσφοράς εργασίας. Αυτό είναι σημαντικό ενόψει των τρεχουσών δημογραφικών προβλέψεων της Ε.Ε., που προβλέπουν αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων που βρίσκονται εκτός αγοράς εργασίας.

Κλείνοντας, ας κρατήσουμε τα λόγια της Marissa Mayer, πρώην CEO της Yahoo:
“People ask me all the time: ‘What is it like to be a woman at Google?’ I’m not a woman at Google, I’m a geek at Google. And being a geek is just great. I’m a geek, I like to code, I even like to use spreadsheets when I cook.”

Πηγές:
https://professionalprograms.mit.edu/blog/leadership/the-gender-gap-in-stem/
https://www.euronews.com/next/2024/03/08/gender-pay-gap-in-europe-how-do-countries-compare-on-narrowing-the-divide
https://eige.europa.eu/newsroom/economic-benefits-gender-equality
https://www.aauw.org/resources/research/the-stem-gap/